Цената на слободата- 33 години од падот на Берлинскиот ѕид
Во наредните недели со бројни настани и публикации ќе се одбележат 33 години од падот на Берлинскиот ѕид и мирните револуции во земјите од Централна и Источна Европа.
Во 1989 година зборот „слобода“ стана клучен термин, а „враќање во Европа“ стана сеопфатна формула за разбирање на овој историски крај.
Она што започна со стремежот на поединците кон слободата на говорот и уметноста, кон ослободувањето од лаги и репресии, пред три децении незапирливо отвори нов простор, дополнително зајакнат со реформскиот процес на Михаил Горбачов во Советскиот Сојуз.
Задачата тогаш беше да се обликуваат новини што е можно побрзо во политиката, бизнисот и општеството. Демократскиот поредок се засноваше на владеење на правото и пазарно ориентирани структури. Секако, имаше и грешки, особено затоа што немаше ниту план, ниту преседан за вакви радикални промени. Како што забележа британскиот историчар Тони Гит во неговата одлична книга „Историја на Европа по Втората светска војна“ (2005 година), иако транзицијата од капитализам во социјализам беше „деконструирана до исцрпеност“ од академици на универзитетите и кафулињата од Белград до Беркли, никој никогаш не дошол до идеја да „извлече план за транзиција од социјализам во капитализам“.
„Дилемата на симултаноста“
Политиколози и социолози тогаш зборуваа за „дилемата на симултаност“ – на позадината на економскиот банкрот и уништување предизвикани од социјализмот во текот на многу децении. Ова значеше дека погодените земји мораа да се борат со најмалку два, ако не и три, процеси на трансформација паралелно:
– политичка трансформација (транзиција од диктатура во демократија);
– економска трансформација (премин од планирана во пазарна економија), а во некои случаи
– трансформација на државата (воспоставување на нови национални држави во случаи на распаѓање, отцепување на држави или исчезнување на државата, како што беше случајот со Советскиот Сојуз, Чехословачка во 1993 година, Југославија по 1991 година итн.).
Процесот на обединување на Германија, кој започна со падот на Берлинскиот ѕид и падот на Социјалистичката партија на Источна Германија , се соочи со овие дилеми. Иако развојот во Источна Германија беше различен од оној во Централна и Источна Европа, за да се надминат тешкотиите за обединување со поголема федерална република, и тука беа неопходни радикални реформи и адаптација.
Поради возбудата и еуфоријата поради неочекуваните револуционерни настани и промени, сеопфатноста, времетраењето и цената на претстојните промени не се сакаа, ниту можеа да се препознаат, а за нив не се ни разговараше. Големината на целиот процес беше многу потценета од многу учесници и набљудувачи, додека економијата и производството на Источна Германија беа преценети.
Дополнително, во целиот процес се разви противтежа и динамика која постојано ги доведува во прашање или побива сите идеи и временски ограничувања. Немаше сценарио за овој процес.
Политичко и дипломатско ремек-дело
Хелмут Кол, поранешниот канцелар на Западна Германија, во својата програма насловена „Програма од 10 точки за надминување на поделбата во Германија и Европа“ предвиде период од една деценија пред да се случи обединувањето. Процесот на обединување, во контекст на државното и меѓународното право, всушност требаше да биде завршен за помалку од 12 месеци. Обединувањето на двете германски држави преку анексијата на Источна Германија кон Западна Германија беше завршено на 3 октомври 1990 година. Ова несомнено беше политичко и дипломатско ремек-дело кое немаше да биде возможно без довербата и волјата на учесниците на меѓународната сцена .
Затоа, политичките лидери беа принудени да го организираат и обликуваат овој забрзан процес во позадина на поволните меѓународни околности, очигледниот пад на источногерманската економија и волјата на источногерманското мнозинство за што поскоро обединување („Ние сме една нација“). .
„Ако дојде германскиот марка, ние остануваме, ако не дојде, ајде да се придружиме! (Порака на транспарент во раните 1990-ти)
Првично, постоеше надеж дека брзото воведување на германската марка, како дел од „монетарната, економската и социјалната унија“ меѓу Западна и Источна Германија, што се одржа на 1 јули 1990 година, ќе го ублажи непрестајниот миграциски бран од исток на запад. Само во периодот од 1989 до 1990 година, над 400.000 луѓе годишно заминувале од Источна Германија кон Запад. Сепак, овој тренд продолжи и во следните години.
Се разбира, не треба да се занемари фактот дека граѓаните во овој период дури двапати излегоа на избирачките места. Последните избори за собранието на Источна Германија, кои во исто време беа единствените избори кои ги почитуваа демократските принципи, беа одржани на 15 март 1990 година, а по нив на 2 декември истата година, првите избори за Бундестагот во беа организирани обединета Германија. Изборните слогани се движеа од економски предупредувања за пребрзо обединување до ветувања за „ново економско чудо“, кои беше тешко да се оправдаат. Во овој контекст, честопати беше цитирана изјавата на канцеларот Кол од јули 1990 година дека новите сојузни држави „наскоро повторно ќе бидат успешни.
Сепак, дискусијата за грешките, разочарувањата и занемарените аспекти на процесот на обединување што продолжува до ден-денес – 33 години по падот на Берлинскиот ѕид, не треба да го засени фактот дека обединувањето на Германија беше едно од „за жал, ретките славни моменти во германската историја“ (Герхард А Ритер, историчар).
Вахид Мемед